Gevolgen van de Corona crisis door de ogen van docenten van de Academie voor Toerisme van Breda University of applied sciences (BUas). Dit artikel is een longread versie van het artikel dat ook in het wetenschappelijke tijdschrift Vrijetijdsstudies is verschenen.
Herman Lier en Goof Lukken
Nu de Corona crisis al ruim zeven maanden aanhoudt en de economische en operationele effecten ervan op de branche van recreatie en toerisme steeds duidelijker zijn, is het ook tijd om een visie op de toekomst te ontwikkelen. Binnen Breda University is de crisis op de voet gevolgd, is er veel informatie verzameld en gediscussieerd door docenten en studenten. De crisis laat diepe sporen na. Voor delen van de branche dieper dan voor anderen. Maar de vrijetijdsindustrie is hard geraakt. Een daling van bijna 75% van het inkomende buitenlands toerisme, en ook het binnenlandse toerisme is dit jaar afgenomen met een derde. Veel bedrijven en organisaties bezinnen zich nu op de strategie voor de lange en korte termijn. Eén ding is zeker. De vrijetijdsindustrie moet wendbaarder en innovatiever worden. Overleven is een prioriteit op korte termijn een goede visie een aandachtspunt voor de lange termijn. Veerkracht is één van de kenmerken van de branche maar deze wordt wel maximaal belast door deze crisis.
Een terugblik
Voor we vooruitkijken misschien eerst even terugblikken. Tot maart 2020 was er in sector alleen maar sprake van groei. In het eerste halfjaar van 2020 lag de toegevoegde waarde van de belangrijkste bedrijfstakken in de toerismesector volgens voorlopige cijfers ongeveer 45 procent lager dan in het eerste halfjaar van 2019. Het aantal banen daalde ook, maar minder sterk. In 2019 had de toeristische sector nog een recordjaar en was goed voor een toegevoegde waarde van bijna 32 miljard euro en 813 duizend banen. Dit blijkt uit jaarlijks onderzoek van het CBS op verzoek van het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, aangevuld met voorlopige cijfers over 2020 uit andere bronnen van het CBS. Het Het toerisme en de recreatiesector bleken enorme economische dragers en hadden een potentie om in 2030 één van de belangrijkste bijdragers aan Bruto Nationaal Product te zijn. Er werd een perspectief gemaakt waarin in 2030 een groei van 52 % zou zijn van het internationale toerisme en de binnenlandse markt zou met 24 % groeien.
Corona leek slechts een korte en kleine crisis die alleen de Aziatische markt zou raken. Toen echter de eerste grote haarden in Europa opdoken werd het snel een wereldwijde pandemie. Deze zorgde voor het stilleggen van luchtvaartverkeer, lockdowns (als of niet smart) en zoektocht naar een weg terug. Inmiddels kennen we de 1,5 meter samenleving en codes oranje voor regio’s of landen. Internationaal reizen was geen optie meer en ondernemers werden gedwongen hun zaak te sluiten of hun dienstverlening te stoppen. Een licht herstel kwam er, in mei en begin juli, door versoepelingen van de overheidsmaatregelen. Horeca kon weer open (met veel beperkingen). Het binnenlands toerisme herstelde zich mede door de mooie zomer en de hernieuwde belangstelling voor vakantie in eigen land of een staycation (thuis blijven en wat dagjes uit in eigen land of regio). Bij softwarebedrijf Stratech, dat reserveringen verwerkt voor veel recreatiebedrijven in Nederland, zag men een inhaalbeweging. De teller stond voor deze zomervakantie op een kwart meer omzet en 30% meer reserveringen. Voor kamperen registreerden de systemen een derde meer reserveringen en voor stacaravans en chalets 30% meer.
Het najaar ziet er ook goed uit. Voor het hele jaar zijn er 94% meer reserveringen en 60% meer omzet. Het internationale reisverkeer en toerisme was zowel inkomend als uitgaand minimaal. Mede door angst voor vliegen, beperkende maatregelen zoals een verplichte test als je naar Griekenland wilde reizen en diverse codes oranje voor bestemming binnen Europa. Eind juli 2020 maakt Air France – KLM haar cijfers bekend. Hierbij wordt een historisch kwartaal verlies van 2,6 miljard euro geleden. De omzet van KLM daalde in het tweede kwartaal van dit jaar met meer dan vijfenzeventig procent. Met maar vijf procent van de passagiers (ten opzichte van 2019) staat KLM nog wel boven Transavia die slechts een kleine twee procent van het aantal passagiers van vorig jaar heeft vervoerd.
Inmiddels lijkt een tweede golf zich te ontwikkelen en worden maatregelen weer scherper.Een oplossing in de vorm van een vaccin lijkt nog zeker een half tot heel jaar weg. Een mooi naseizoen/winterseizoen staat zowel voor binnen- als buitenlands toerisme op ‘losse schroeven’. Nederland verwacht dit jaar ruim 70 procent minder buitenlandse bezoekers te ontvangen dan in 2019. Volgens het Nederlands Bureau voor Toerisme & Congressen blijft hun aantal dit jaar steken op 7 miljoen. Begin dit jaar ging het NBTC nog uit van de komst van ruim 21 miljoen internationale toeristen. Dat zou een recordaantal zijn geweest. De verwachtingen voor dit jaar waren hooggespannen door grote evenementen als de Formule 1-race in Zandvoort, het Eurovisie Songfestival in Rotterdam en het EK voetbal, dat deels in Amsterdam zou worden afgewerkt. Door de coronapandemie gingen al die evenementen dit jaar niet door.
De gevolgen
Het recreatief en toeristisch bedrijfsleven is hard geraakt. Zowel in inkomsten als door het feit dat de sector nu kwetsbaar blijkt. De consument durft minder te reizen en kiest daarbij vooral voor de eigen auto. Luchtvaartmaatschappijen, busbedrijven en treinbedrijven zien hun omzet verdampen. Veelal hebben ze grote aantallen vouchers uitstaan die hun financieel nog enigszins ‘op de been’ houden. Ook de overheidssteun is groot in de vorm van NOW-regelingen, en andere maatregelen zoals de steun aan KLM. Ook bestaande businessmodellen binnen de vrijetijdsindustrie staan enorm onder druk. Veelal zijn deze gebaseerd op capaciteit. Door de huidige maatregelen staat die onder andere in de horeca, bij dagattracties en verblijfsrecreatie enorm onder druk. Grote publieksevenementen zijn verboden en de festivalindustrie kampt met veel faillissementen. Ook de zakelijke markt binnen de gastvrijheidsindustrie heeft het hierdoor moeilijk. Congressen en bijeenkomsten zijn beperkt in bezoekersaantallen en vinden veelal in online of hybride vorm plaats. De hotelindustrie die voor een groot deel op de kurk van de zakelijke reiziger drijft, mist deze inkomsten. Groepsaccommodaties staan onder grote druk omdat zij niet binnen de versoepeling vallen van de maatregelen. Veelal hebben geen tot weinig bezetting.
Enkele cijfers
De Branche-organisatie RECRON/Hiswa stelt in een factsheet n.a.v. een onderzoek in juli 2020:
Omzetderving algemeen:
• Sinds de corona-uitbraak en de beperkende maatregelen die het kabinet en de veiligheidsregio’s de watersport- en recreatiesector heeft opgelegd, heeft de sector te maken met omzetdalingen in de periode maart tot en met september. Geen enkele sub-sector heeft een gelijk of beter resultaat dan 2019. De omzetdaling varieert van 10% (jachthavens) tot wel 82% (groepsaccommodaties) afhankelijk van de bedrijfsgroep.
• In de periode maart tot en met (prognose) september is de schade op sectorniveau 700 miljoen euro. Dat is gemiddeld 18% omzetdaling ten opzichte van 2019.
• De maanden maart tot en met juni waren in dat opzicht de zwaarste maanden, met een daling van gemiddeld 29% van de omzet. Dat staat voor 550 miljoen euro. In april 2020 was de schadeprognose van ondernemers veel hoger (1,1 miljard euro) maar door versoepelingen aan het einde van het voorseizoen is dat aanzienlijk lager uitgepakt.
• Het hoogseizoen pakt ook gunstiger uit dan ondernemers in april dachten maar is nog altijd 150 miljoen euro, oftewel 8% minder dan dezelfde periode vorig jaar.
• Met name de watersportbedrijven, kampeerbedrijven en bungalowparken hebben gedeeltelijk een inhaalslag kunnen maken na de versoepelingen in juni en de heropening van het sanitair. Maar daarmee kan het verlies van het voorseizoen niet worden goedgemaakt. De daling over maart tot en met september is voor de bijna 4.000 bungalowbedrijven en campings rond de 20%.
Voortbestaan Groepenmarkt in gevaar:
• De 1.500 bedrijven die zich richten op de groepenmarkt met arrangementen en verblijf zoals groepsaccommodaties, charterondernemers(historische zeilvloot / bruine vloot), buitensportbedrijven
en zeil- en vaarscholen hebben het tot op de dag van vandaag buitengewoon zwaar.
• De daling van omzet van maart tot en met (prognose) september is 27% tot wel 82% lager dan in 2019. Dit zijn overwegend kleine bedrijven met weinig cash en hoge kapitaalslasten. Deze bedrijven zijn afhankelijk van boekingen van groepen zoals (sport)verenigingen, scholen, families, bedrijven uit
Nederland en buitenland.
• Deze bedrijven vertegenwoordigen een groot maatschappelijk belang voor buitenschoolse activiteiten, sportkampen, educatie, trainingen, reünies etc.. Met de aangekondigde kabinetsmaatregelen van 18 augustus neemt het perspectief tot omzetgroei alleen maar af.
• Ondernemers in de groepenmarkt hebben talloze annuleringen ontvangen in het voor- en naseizoen en vouchers uitgegeven voor 2021. De omzet was nodig om in 2020 de vaste lasten te betalen. De boekingen met een gemiddelde waarde van maar liefst 20% van de jaaromzet is door deze bedrijven verplaatst naar 2021. Dat betekent dat er in 2021 ook schade zal worden geleden.
• De groepenmarkt kenmerkt zich door boekingen die maanden van de voren al worden gedaan vanwege de jaar-programmering van scholen, verenigingen en bedrijven. Nu er een langere periode van onzekerheid is zal er vrijwel zeker in 2021 sprake zijn van een rampjaar in dit segment.
ANVR:
Reisbrancheorganisatie ANVR vertegenwoordigt meer dan 500 bedrijven met in 2019 een gezamenlijke omzet van meer dan € 9 mld. Naast honderden reisbureaus, grote én kleine gespecialiseerde touroperators gaat het ook om zakenreisbureaus, OTA’s (online travel agents) en bijna 1000 zelfstandig werkende reisagenten. De reissector werd als eerste (eind januari reizigers evacueren uit China) getroffen door de corona crisis en zal mogelijk als één van de laatste branches weer opkrabbelen. Het omzetverlies voor de meeste ondernemers is meer dan 80%.
Horeca
De horeca is een van de zwaarst door de corona crisis getroffen sectoren van Nederland. De omzet in de horeca nam in het tweede kwartaal van 2020 met iets meer dan de helft af ten opzichte van het voorgaande kwartaal, meldt het CBS.
De horeca is een van de zwaarst door de corona crisis getroffen sectoren van Nederland. De omzet in de horeca nam in het tweede kwartaal van 2020 met iets meer dan de helft af ten opzichte van het voorgaande kwartaal, meldt het CBS.
In het eerste kwartaal daalde de omzet al met bijna 14 procent. Vooral in april heeft de horeca fors minder omgezet.
Bijna twee derde minder omzet logiesverstrekkers
De omzet van logiesverstrekkers, waaronder hotels en vakantieparken, daalde met 64 procent in het tweede kwartaal van 2020 ten opzichte van het kwartaal daarvoor. In het eerste kwartaal daalde de omzet ook al met bijna 15 procent. De omzetdaling bij hotels was nog groter. Hotels hebben in het tweede kwartaal ruim 75 procent minder omgezet dan in het eerste kwartaal. Vorige week publiceerde het CBS al over de scherpe daling in het tweede kwartaal van het aantal gasten en overnachtingen bij de logiesverstrekkers.
Omzet eet- en drinkgelegenheden bijna gehalveerd
Eet- en drinkgelegenheden, zoals restaurants, cafés en fastfoodrestaurants, hebben in het tweede kwartaal van dit jaar bijna de helft minder omgezet dan het kwartaal daarvoor. In het eerste kwartaal daalde de omzet al met bijna 14 procent. Met een daling van bijna 60 procent nam de omzet van cafés het sterkst af. De omzet van fastfoodrestaurants daalde het minst sterk, maar met bijna 25 procent is de daling nog altijd aanzienlijk. Ondernemers in de horeca zijn nog altijd erg pessimistisch. Het ondernemersvertrouwen kwam aan het begin van het derde kwartaal uit op -52,4. Dit is historisch gezien nog steeds een hele lage score, maar wel een stuk beter dan aan het begin van het vorige kwartaal. Toen kwam het vertrouwen uit op -84,3
Meer onvoorziene kosten
Na de gemiste inkomsten lopen kosten door of op. Bedrijven moeten meer dan ooit communiceren met hun gast zowel in het boekings – (of annulerings)proces als tijden en na het bezoek. Extra maatregel dienen vorm te krijgen op locatie (zoals hygiëne en socials distancing of reserveringsprocessen) en de veiligheid van het eigen personeel vraag om extra materiaal en training. Omdat niemand deze crisis in deze omvang zag aankomen was geen enkel bedrijf voorbereid op een dergelijke impact. Daarnaast zijn nog niet alle gevolgen van deze crisis merkbaar. Zo kunnen de economische gevolgen van deze crisis nog groot zijn. Consumenten verliezen hun baan, jongeren blijven langer werkeloos en het overheidstekort loopt op tot een historische hoogte sinds de Tweede Wereld oorlog. Dit kan grote gevolgen hebben voor de bestedingen aan recreatie en toerisme.
Positieve effecten voor delen van de branche
Voor een aantal delen van de branche zijn er ook positieve gevolgen te benoemen. Er is een vernieuwde aandacht van onze eigen inwoners voor de bestemming Nederland. Ook inkomende toeristen die Nederland als dichtbij bestemming gebruiken (Vooral Belgen en Duitsers), weten ons land vaker te vinden (mits er geen beperkende codes op ons land liggen). In het afgelopen jaar steeg de caravan- en camper verkoop opnieuw erg sterk. In juni van 2020 werden 84 procent meer nieuwe campers geregistreerd dan in dezelfde maand een jaar geleden. Het aantal nieuw verkochte caravans steeg met een kwart. Bron: (branchevereniging Kampeer & Caravan Industrie). Goed nieuws voor kampeerbedrijven. Ook bungalow en vakantieparken zagen hun bezetting stijgen door de grote stijging van de autovakanties. Door de aanwezigheid van veel binnenlandse toeristen profiteerde horeca, dagattracties en retail van de bestedingen van deze groep. Voor veel bedrijven een kans op dit jaar mogelijk op de nullijn of zelf met een kleine plus te eindigen. Ook de acceptatie van online reserveren door de consument, die nu noodzakelijk is, brengt een positief effect. Ideale bezetting van de capaciteit is inkoop en personeel beter te plannen. Bovendien verzamelen bedrijven steeds meer data over hun gasten. Deze data geeft hun de mogelijkheid meer te weten te komen over het gedrag van hun gasten. Bovendien kan marketing effectiever ingezet worden.
Opvallend was ook de opkomst van branchevreemde bedrijven in met name de recreatiewereld. Festival organisator ID&T begon een eigen pop-up camping concept (genaamd Tijdloos). Ook andere tijdelijk accommodaties werden gecreëerd binnen de nieuwe eisen en maatregelen.Andere bedrijven werden juist opgeslokt door grotere (inter)nationale concerns zoals Capfun, Huttopia of Europarcs. Touroperators gingen samenwerken met Nederlandse bestemmingen om hun business te verschuiven of voucher ten gelde te make. Zo werkte Corendon samen met vakantiepark exploitant Europarcs. Ook de watersport kon op meer belangstelling rekenen. Er werden meer boten verkocht dan ooit en dit heeft een positief effect op de de bezetting van ligplaatsen en bestedingen in jachthavens.
Dé strategie voor de toekomst in deze moeilijke tijden bestaat niet. Wel zijn er de volgende overwegingen te maken:
1: Overleven: De eerste focus moet liggen op overleven. Hoe komt het bedrijf op een langere termijn deze crisis door? Aandachtsgebieden hierbij zijn, financiering, marketing (herpositioneren?), reorganisatie, kostenreductie en aanspraak maken op overheidsregelingen en subsidies. Voorbeelden hiervan zijn de strategieën van KLM of de Efteling (die kiezen om hun sales voor zakelijk markt/evenementen af te bouwen). Of overweeg een overname of samenwerking met een grotere partij (schaalgrootte kan een verschil maken). Ook lobby voor extra steun en branchebrede aanpak is hiervoor nodig. Branche-organsiaties als RECRON/Hiswa, de club van 11 en ANVR maken zich hiervoor sterk. Tenslotte kan transformatie ook een goede optie zijn. Zo kunnen hotels mogelijk transformeren naar individuele werkplekken , zoals het concept van workjuice.nl. Of juist voor huisvesting zorgen in moeilijke woningmarkten zoals in de grote steden Ook de markt van tijdelijke of definitieve bewoning kan overwogen worden. Focus als bedrijf ook op relevant blijven en het behouden van de relaties met uw gasten/klanten. Dit kan door gerichte social media. Een mooi voorbeeld hiervan was Walibi Holland die met viral videos en een uitgebreid content programma zichtbaar bleef voor hun doelgroep.
2:Aanpassen van het businessmodel waar mogelijk. Kijk of uw bestaande activiteiten aanpasbaar zijn naar het nieuwe normaal. Calculeer goed de kosten en opbrengsten. Houdt beleving in het oog. Goede voorbeelden zijn de bezorginitiatieven in de horeca of toepassing van de 1,5 meter maatregelen in dierentuinen en attractieparken. Communiceer deze aanpassingen helder en duidelijk in uw marketinguitingen. Naast beleving, prijs en het unieke product is veiligheid een enorm belangrijke pijler in het keuzeproces van de consument.
3:Ontwikkelen van tijdelijke nieuwe lokale, regionale, of landelijke concepten: Zo lang deze crisis voortduurt is het nodig om tijdelijke, misschien pop-up achtige concepten te ontwikkelen. Deze concepten hebben een onderscheidende waarde nodig of voorzien in een tijdelijke behoefte (meer vraag naar accommodaties voor de familie). Deze concepten hebben een korte terugverdientijd en een locale, regionale of nationale doelgroep. Eventueel zijn ze op een langere termijn schaalbaar in capaciteit. Mooie voorbeelden zijn Glamp Outdoor Camp (pop-up glamping naast een Landal vakantiepark) of Laguna Beach een surfkamp dat normaal in Frankrijk plaatsvindt werd nu een pop-up camping aan de Nederlandse kust.
4: Innovatief en wendbaar worden: Op de middellange en lange termijn moet bedrijven in de toeristische recreatieve sector meer wendbaar en innovatiever worden. Ten eerste vraagt de huidige crisis telkens om snel handelen. Bereidt daarom scenario’s voor. Als deze op de plank liggen dan kunnen ze vaak met kleine aanpassingen direct ingezet worden. Voorbereid zijn is het halve werk Ook al gaan we terug naar de pre-corona tijden dan zal innovativiteit en wendbaarheid van cruciale betekenis zijn. Bedrijven en organisaties moeten nadenken over minder kwetsbare concepten en businessmodellen die snel aanpasbaar zijn. Hierbij dienen de sterke elementen van de huidige producten, zoals persoonlijke hospitality, beleving, aandacht en ook veiligheid een grote rol blijven spelen. Ook financiering, terugverdientijd en organisatiestructuur van bedrijven zullen korter, meer gedifferentieerd en kleiner worden, of hiervoor moeten nieuwe innovatieve vormen gevonden moeten worden (zoals crowdfunding of andere structuren zoals stichtingen en andere nieuwe rechtsvormen). Echte goede voorbeelden zijn er nog niet, al probeert het nieuwe initiatief beterboeken.nl dit al wel. Maar hier ligt de uitdaging om samen met onderwijs, wetenschap en overheid een gedegen branche te ontwikkelen. De veerkracht en de ondernemersgeest zijn hiervoor in Nederland zeker aanwezig. De opdracht is ook direct na te denken over een duurzaam herstel dat geen overtoerisme en grote druk op het milieu met zich mee brengt. Ook moet er goed nagedacht worden over de globalisering en hernationalisering van de branche. Het grote herstel op deze markten kan nog wel een aantal jaar op zich laten wachten.
De rol van Breda Unveristy
Natuurlijk ligt hierin ook duidelijk een rol voor Breda University en het Centre of Expertise for Leisure, Hospitality and Tourism weggelegd. De gehele crisis en de ontstane trends en ontwikkelingen worden gemonitord door docenten en studenten. Er zijn diverse webinars en andere initiatieven gestart om gedachten en kennis uit te wisselen. Binnen het bestaande onderwijs wordt aandacht besteed aan de toekomst van de branche. In opdrachten wordt de crisis meegenomen en er wordt samengewerkt met opdrachtgevers uit het werkveld. Studenten denken daarnaast mee bij bedrijven en organisaties middels stage en afstudeeronderzoeken. Ook zijn onderzoekers van BUas en CELTH betrokken bij grootschalige onderzoeken.
Het komende jaar is een belangrijke tijd voor de gastvrijheidsindustrie. Komt er herstel en welke bedrijven overleven. Grootste vraag is wat het gedrag van de consument gaat doen. Verandert deze crisis het gedrag met betrekking tot vakantie en vrije tijd, wordt dit meer duurzaam en bewust? Of komt er na deze crisis, hetzelfde gedrag als van voor maart 2020? De uitdaging is een goede balans te vinden tussen een duurzaam en positief economisch herstel voor de branche.
Over de auteurs:
Herman Lier is Buas docent Marketing en Nieuwe Business Modellen en werkt daarnaast als consultant in de vrijetijdsbranche
Goof Lukken is senior lecturer Attractions & Theme Parks Management, Tourism and Leisure aan de Breda University of applied sciences en oprichter van het platform Vrijetijdskennis en. Hij volgt als vrijetijdsdeskundige meer dan 25 jaar de vrijetijdsbranche en baseert zijn visie op de cijfers en ontwikkelingen van het laatste decennium en de actualiteit
Bronnen: